मराठी राजभाषा दिनाच्या निमित्ताने...

 

२७ फेब्रुवारी हा मराठी राजभाषा दिन आहे. हा लेख खास मराठी भाषेशी ओळख नसणाऱ्या लोकांसाठी.  

मराठी ही एक इंडो-आर्यन भाषा आहे जी भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात उगम पावली आहे. ती भारतातील प्राचीन भाषा प्राकृत मधून उत्क्रांत झाली असे मानले जाते आणि 1300 वर्षांहून अधिक काळ वापरात आहे. मराठीला 'महाराष्ट्री प्राकृत' म्हणून मानले जाते. तो लेख किंवा ते वाक्य या ब्लॉगची 'tagline' आहे  प्राकृत ही मातृभाषा संस्कृतव्युत्पन्न आहे. प्राकृतचा अर्थ 'नैसर्गिक/सामान्य' आणि संस्कृत म्हणजे 'निर्मित/औपचारिक'. त्यामुळे मराठी भाषेत अनेक सामान्य शब्द किंवा संस्कृतमधील समान शब्द आहेत. किंबहुना, मला काही कारणास्तव नवीन मराठी शब्द तयार करायचा असेल तर तो साधारणपणे संस्कृत व्याकरणाचा आधार किंवा प्रारंभ बिंदू म्हणून वापर करतो. सर्वात जुना ज्ञात मराठी शिलालेख 10 व्या शतकातील आहे असे मानले जाते. 13 व्या शतकात यादव राजवटीच्या काळात मराठी साहित्य आणि कवितांची भरभराट झाली. 12 व्या  शतकापासून चालत आलेले  ज्ञानोबा, मुक्ताई, तुकोबा आदींचे संतसाहित्य व त्यांच्याशी निगडित रूढीपरंपरा यांनी मराठी भाषेच्या वैभवात प्रचंड भर घातली आहे. (Marathi is an Indo-Aryan language that originated in the Indian state of Maharashtra. It is believed to have evolved from Prakrit/ut, an ancient language of India, and has been in use for over 1300 years. Marathi is considered as what is now identified as 'Maharashtri Prakrit/ut' Now Prakrit/ut in itself is a derivative of the mother language Sanskrit/ut. Prakrit/ut means 'Natural/Normal' & Sanskrit/ut means 'Constructed/Formal'. Hence, Marathi language shares many common words or similar words as that in Sanskrit. In fact, if I have to create a new Marathi word for some reason, it generally uses Sanskrit grammar as base or a starting point. The earliest known Marathi inscription dates back to the 10th century CE as it was commonly considered (it's the tagline of this blog). It was during the reign of the Yadava dynasty in the 13th century that Marathi literature and poetry flourished. The literature penned by the saints like Dnyaneshwar, Eknath & many others since 12th century & the traditions associated with them have contributed immensely to the glory of Marathi)

तथापि, तज्ञ आणि इतिहासकार दावा करतात की ही भाषा आतापर्यंत समजल्यापेक्षा खूप जुनी आहे. 5 व्या किंवा 6 व्या शतकापर्यंत उत्पत्तीच्या दाव्यासह. 'प्राकृत' हा शब्द 532 मधील एका शिलालेखात सापडला आहे आणि आजच्या मराठीतही तो एक अर्थपूर्ण शब्द आहे हे लक्षात घेता, अधिकृतपणे मानल्या जाणार्‍या वयापेक्षा कितीतरी जुना आहे हे सांगण्याचा आधार नक्कीच आहे. (However, there are experts & historians who claim that the language is far older than what is perceived so far. With claims of origin going as far back as 5th or 6th century CE. Considering the fact that the very word 'Prakrit/Prakrut' has been found in an inscription in 532 CE & is still a meaningful word in today's Marathi, there's certainly a base to state that Marathi is much older than what is considered officially.)

शतकानुशतके, मराठीवर संस्कृत, पर्शियन आणि अरबीसह विविध भाषांचा प्रभाव पडला आहे. 17 व्या शतकात आधुनिक मराठी भाषेचा उदय झाला. कवी-संत तुकाराम आणि रामदास यांच्या कार्याने तिच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. भारत सरकारने 2014 मध्ये मराठीला अभिजात भाषा म्हणून तिच्या समृद्ध साहित्यिक आणि सांस्कृतिक वारशाची मान्यता दिली. आज, जगभरात 83 दशलक्षाहून अधिक लोक मराठी बोलतात, ज्यामुळे ती भारतात हिंदी आणि बंगाली नंतर तिसरी सर्वात जास्त बोलली जाणारी भाषा बनली आहे आणि जगातील पहिल्या 15 सर्वाधिक बोलल्या जाणार्‍या भाषांपैकी एक आहे. ऑस्ट्रियामध्ये असताना मला जर्मन भाषेशी मराठीचा एक आश्चर्यकारक संबंध आढळला, की 'अननस' हा शब्द जर्मन आणि मराठीमध्ये समान अर्थाचा (अननस फळ) समान आहे. इतर देखील असू शकतात, परंतु मी अधिक शोधाशोध केली नाही. (Over the centuries, Marathi has been influenced by various languages, including Sanskrit, Persian, and Arabic. The 17th century saw the emergence of the modern Marathi language, with the work of the poet-saints Tukaram and Ramdas contributing significantly to its development. Marathi was recognized as a classical language in 2014 by the Government of India, in recognition of its rich literary and cultural heritage. Today, Marathi is spoken by over 83 million people worldwide, making it the third most widely spoken language in India after Hindi and Bengali & one of the first 15 most spoken languages in the World. A surprising connection I found of Marathi with German language when I was in Austria, that the word 'Ananas' is common in Deutsch & Marathi carrying the exact same meaning (Pineapple fruit). There could be others as well, but I haven't really explored.)

 

ज्ञानोबांनी १२ व्या शतकात मराठीचे केलेले वर्णन आजही या सुंदर भाषेला तंतोतंत लागू होते. (St Dnyaneshwar described Marathi language in 12th century which is still apt today)

माझा मराठीचा बोल कौतुके।परि अमृताते हि पैजा जिंके।ऐसी अक्षरे रसिके।मेळवीन।।१४।।ज्ञानेश्वरी अध्याय सहावा.

 (Roughly translated as - My Marathi's words are adorable, so much so to compete with Elixir. I will create such a composition for the admirers)