मराठी राजभाषा दिनाच्या निमित्ताने...

 

२७ फेब्रुवारी हा मराठी राजभाषा दिन आहे. हा लेख खास मराठी भाषेशी ओळख नसणाऱ्या लोकांसाठी.  

मराठी ही एक इंडो-आर्यन भाषा आहे जी भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात उगम पावली आहे. ती भारतातील प्राचीन भाषा प्राकृत मधून उत्क्रांत झाली असे मानले जाते आणि 1300 वर्षांहून अधिक काळ वापरात आहे. मराठीला 'महाराष्ट्री प्राकृत' म्हणून मानले जाते. तो लेख किंवा ते वाक्य या ब्लॉगची 'tagline' आहे  प्राकृत ही मातृभाषा संस्कृतव्युत्पन्न आहे. प्राकृतचा अर्थ 'नैसर्गिक/सामान्य' आणि संस्कृत म्हणजे 'निर्मित/औपचारिक'. त्यामुळे मराठी भाषेत अनेक सामान्य शब्द किंवा संस्कृतमधील समान शब्द आहेत. किंबहुना, मला काही कारणास्तव नवीन मराठी शब्द तयार करायचा असेल तर तो साधारणपणे संस्कृत व्याकरणाचा आधार किंवा प्रारंभ बिंदू म्हणून वापर करतो. सर्वात जुना ज्ञात मराठी शिलालेख 10 व्या शतकातील आहे असे मानले जाते. 13 व्या शतकात यादव राजवटीच्या काळात मराठी साहित्य आणि कवितांची भरभराट झाली. 12 व्या  शतकापासून चालत आलेले  ज्ञानोबा, मुक्ताई, तुकोबा आदींचे संतसाहित्य व त्यांच्याशी निगडित रूढीपरंपरा यांनी मराठी भाषेच्या वैभवात प्रचंड भर घातली आहे. (Marathi is an Indo-Aryan language that originated in the Indian state of Maharashtra. It is believed to have evolved from Prakrit/ut, an ancient language of India, and has been in use for over 1300 years. Marathi is considered as what is now identified as 'Maharashtri Prakrit/ut' Now Prakrit/ut in itself is a derivative of the mother language Sanskrit/ut. Prakrit/ut means 'Natural/Normal' & Sanskrit/ut means 'Constructed/Formal'. Hence, Marathi language shares many common words or similar words as that in Sanskrit. In fact, if I have to create a new Marathi word for some reason, it generally uses Sanskrit grammar as base or a starting point. The earliest known Marathi inscription dates back to the 10th century CE as it was commonly considered (it's the tagline of this blog). It was during the reign of the Yadava dynasty in the 13th century that Marathi literature and poetry flourished. The literature penned by the saints like Dnyaneshwar, Eknath & many others since 12th century & the traditions associated with them have contributed immensely to the glory of Marathi)

तथापि, तज्ञ आणि इतिहासकार दावा करतात की ही भाषा आतापर्यंत समजल्यापेक्षा खूप जुनी आहे. 5 व्या किंवा 6 व्या शतकापर्यंत उत्पत्तीच्या दाव्यासह. 'प्राकृत' हा शब्द 532 मधील एका शिलालेखात सापडला आहे आणि आजच्या मराठीतही तो एक अर्थपूर्ण शब्द आहे हे लक्षात घेता, अधिकृतपणे मानल्या जाणार्‍या वयापेक्षा कितीतरी जुना आहे हे सांगण्याचा आधार नक्कीच आहे. (However, there are experts & historians who claim that the language is far older than what is perceived so far. With claims of origin going as far back as 5th or 6th century CE. Considering the fact that the very word 'Prakrit/Prakrut' has been found in an inscription in 532 CE & is still a meaningful word in today's Marathi, there's certainly a base to state that Marathi is much older than what is considered officially.)

शतकानुशतके, मराठीवर संस्कृत, पर्शियन आणि अरबीसह विविध भाषांचा प्रभाव पडला आहे. 17 व्या शतकात आधुनिक मराठी भाषेचा उदय झाला. कवी-संत तुकाराम आणि रामदास यांच्या कार्याने तिच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. भारत सरकारने 2014 मध्ये मराठीला अभिजात भाषा म्हणून तिच्या समृद्ध साहित्यिक आणि सांस्कृतिक वारशाची मान्यता दिली. आज, जगभरात 83 दशलक्षाहून अधिक लोक मराठी बोलतात, ज्यामुळे ती भारतात हिंदी आणि बंगाली नंतर तिसरी सर्वात जास्त बोलली जाणारी भाषा बनली आहे आणि जगातील पहिल्या 15 सर्वाधिक बोलल्या जाणार्‍या भाषांपैकी एक आहे. ऑस्ट्रियामध्ये असताना मला जर्मन भाषेशी मराठीचा एक आश्चर्यकारक संबंध आढळला, की 'अननस' हा शब्द जर्मन आणि मराठीमध्ये समान अर्थाचा (अननस फळ) समान आहे. इतर देखील असू शकतात, परंतु मी अधिक शोधाशोध केली नाही. (Over the centuries, Marathi has been influenced by various languages, including Sanskrit, Persian, and Arabic. The 17th century saw the emergence of the modern Marathi language, with the work of the poet-saints Tukaram and Ramdas contributing significantly to its development. Marathi was recognized as a classical language in 2014 by the Government of India, in recognition of its rich literary and cultural heritage. Today, Marathi is spoken by over 83 million people worldwide, making it the third most widely spoken language in India after Hindi and Bengali & one of the first 15 most spoken languages in the World. A surprising connection I found of Marathi with German language when I was in Austria, that the word 'Ananas' is common in Deutsch & Marathi carrying the exact same meaning (Pineapple fruit). There could be others as well, but I haven't really explored.)

 

ज्ञानोबांनी १२ व्या शतकात मराठीचे केलेले वर्णन आजही या सुंदर भाषेला तंतोतंत लागू होते. (St Dnyaneshwar described Marathi language in 12th century which is still apt today)

माझा मराठीचा बोल कौतुके।परि अमृताते हि पैजा जिंके।ऐसी अक्षरे रसिके।मेळवीन।।१४।।ज्ञानेश्वरी अध्याय सहावा.

 (Roughly translated as - My Marathi's words are adorable, so much so to compete with Elixir. I will create such a composition for the admirers)

 

 

दर्जा (भाग १)

गेल्या आठवड्यात एक बातमी वाचनात आली. बहुधा 'टाइम्स' असावा. त्यात असे लिहिले होते की '95% of the computer engineers produced by India's mediocre engineering colleges are not fit for software development'

कदाचित तुम्हीसुद्धा वाचली असेल. 

...वाईट वाटलं. 

कोणत्यातरी एका नामांकित सॉफ्टवेअर कंपनीने काढलेला हा निष्कर्ष आहे. त्यांनी यासाठी एक विशिष्ट चाचणी/परीक्षा तयार केली होती व जवळजवळ ४००० सॉफ्टवेअर प्रोफेशनल्सना त्या परीक्षेला बसवले आणि त्याचे जे काही 'निकाल' आले  त्याचे सार म्हणजे वरील 'statement'

वाईट याचे आहेच की ९५% संगणक अभियंते हे त्यांच्या कामाला सुयोग्य नाहीत, परंतु त्याहीपेक्षा वाईट हे आहे की या बातमीत सरसकट सर्व भारतीय अभियांत्रिकी महाविद्यालयांना 'mediocre' म्हणजेच 'अतिसामान्य' असे म्हटले गेले. 

इंजिनीरिंग कॉलेजेसची जर ही दशा, तर इतर शाखांचेही असेच काहीसे असणार, असा एक विचार तत्क्षणी माझ्या मनात चमकून गेला. 

कोणे एके काळी आपला देश हा इथल्या शिक्षणव्यवस्थेसाठी जगात नाव राखून होता. ती स्थिती तर कधीच इतिहासजमा झाली. पण आता मुलामुलींना पदवीचे शिक्षणही चांगले व दर्जेदार मिळू नये हे मोठेच दुर्दैव होय. 

चांगले अभियंते जर एखाद्या देशाला पैदा करता येत नसतील तर त्या देशाचा विकास होणार कसा व करणार कोण?

यात आणखी एक महत्त्वाचा भाग असा की, आज भारताच्या अर्थव्यवस्थेमध्ये 'software development and export' चा मोठा वाट आहे. या क्षेत्रावर आपली अर्थव्यवस्था अवलंबून आहे. इथे जर काम करणारे लोक 'unfit for duty ' असतील तर ही बाब आपल्या धोरणकर्त्यांना नक्कीच चिंतनीय आहे. 

काही महिन्यांपूर्वी कामाच्या निमित्ताने मी युरोपमध्ये होतो. तिथल्या लोकांशी बोलताना एकाने असे सांगितले की त्याचे निरीक्षण असे आहे की पाकिस्तानी अभियंते हे भारतीय अभियंत्यांपेक्षा जास्त चांगले असतात. त्याहीवेळी मी असाच चमकलो होतो. मी त्याला थोडे खोलात जाऊन विचारले की का बाबा तू असं म्हणतोस, तर त्यावर त्याचे उत्तर असे होते की भारतीय इंजिनिअर्स हे त्यांच्या क्षेत्रात कच्चे व फार पुस्तकी असतात, त्यांना एखादी समस्या सांगितली तर केवळ आधी केल्याप्रमाणे ते त्याचे उत्तर सांगतील. आणि तशी समस्या त्यांनी जर आधी सोडवली नसेल तर मात्र ते सरळ 'I don't know' म्हणून मोकळे होतात. त्यांच्या उत्तरामध्ये सरधोपटपणा खूपच असतो. त्याऐवजी तीच समस्या एखादा पाकिस्तानी इंजिनीअर मात्र विविध पद्धतीने विचार करून 'creatively' सोडवतो असे त्याचे मत होते. 

असो. माझ्या या युरोपिअन मित्राचे मत म्हणजे काही ब्रह्मवाक्य नाही. मात्र लोकांचे असे मत असणे हेही काही चांगले लक्षण नाही. (विशेषतः पाकिस्तानी इंजिनीअर्स?? shattt !@#!$... )

असंच  मागे एकदा मी आमच्या एका चुलत ओळखीच्या एका मुलीशी बोलत होतो. (खुलासा - चुलत ओळख म्हणजे ओळखीच्या व्यक्तीशी ओळख असलेली अनोळखी व्यक्ती). ही मुलगी स्वतः एक सॉफ्टवेअर इंजिनीअर आहे. मी तिला विचारले की बुवा तुम्ही जे सॉफ्टवेअर तयार करता, त्याचे प्रोग्रॅम लिहायला फार वेळ लागतो का?तर ती अगदी सहजपणे ती सांगत होती, "अरे, नाही काही.. गूगल आहे ना.. आपल्याला पाहिजे तो कोड शोधायचा किंवा कुठल्यातरी फोरममध्ये विचारायचा.. इतर लोक आख्खा प्रोग्रॅम लिहून देतात जवळजवळ.. मग तो आपण कॉपी-पेस्ट करायचा. झालं ... आमच्या टीम मधले सगळे असंच करतात. "

मला त्यावेळी तिचे हे उत्तर 'smart ' वाटले होते. आता त्यातला फोलपणा लक्षात येतोय ... आमच्या लोकांना जर कॉपी-पेस्टचीच सवय लागली असेल तर मग इतरांना दोष देण्यात काही अर्थ नाही. 

वरील बातमीच्या निमित्ताने ही आठवण परत उजळली. 

हे असं  का असावं? किती कारणे असतील अशा परिस्थितीची? या सगळ्यांचे काही मूलभूत कारण असेल का? यावर काही करता येईल का? असे अनेक प्रश्न सध्या माझ्या मनात येत आहेत... 

(क्रमश:)